W końcowej fazie Konferencji Paryskiej w 1972 r., gdzie  negocjowano powstrzymanie narastającego konfliktu w Wietnamie Południowym, uzgodniono skład przyszłej komisji międzynarodowej. Polskę i Węgry zaproponowały rządy Demokratycznej Republiki Wietnamu (DRW) i Tymczasowego Rządu Rewolucyjnego Republiki Wietnamu Południowego. Stany Zjednoczone zgłosiły Indonezję i Kanadę. Najważniejsze zadania ICCS polegać miały na sprawowaniu kontroli nad przestrzeganiem przerwania ognia na całym obszarze Wietnamu Południowego, całkowitym wycofaniem wojsk USA i ich sprzymierzeńców oraz demontażem baz wojskowych tych państw, wzajemnym przekazywaniem przez strony walczące jeńców wojennych i internowanych osób cywilnych. Zadania te nie przystawały do rzeczywistości.

ICCS ukonstytuowała się dnia 28 stycznia 1973 r., ale wewnątrz samej komisji występowały podziały. Delegacje Polski i Węgier wspierały komunistów południowowietnamskich zaś po delegacja Kanady popierała stanowisko Stanów Zjednoczonych i Republiki Wietnamu Południowego (RWP).

W końcu maja 1973 r., kryzys w łonie ICCS doprowadził do zawieszenia jej mandatowej działalności, a 31 lipca Kanada wycofała się z jej struktur. Po trzech tygodniach miejsce to zajął Iran. Praca komisji skupiła się teraz nad monitorowaniem wymiany jeńców i więźniów cywilnych oraz kierowaniem do dwóch stron korespondencji i apeli.

Wiosną 1975 r. oddziały komunistycznych partyzantów Vietcongu wspomagane przez siły DRW rozpoczęły generalną ofensywę. W dniu 30 kwietnia opanowano Sajgon, a w kilka dni później całe terytorium Wietnamu Południowego.

Krwawe walki sparaliżowały całkowicie działalność Międzynarodowej Komisji Kontroli i Nadzoru. Wszystkie delegacje narodowe, w miarę kurczenia się obszarów pozostających pod kontrolą władz sajgońskich, wycofywały swoich przedstawicieli z grup regionalnych.

Jako pierwsze pod koniec kwietnia 1975 r. wycofały się delegacje Iraku i Indonezji, Przeważająca liczba polskich oficerów i podoficerów przebywała w terenie, w grupach regionalnych i lokalnych. Polscy wojskowi najpóźniej zjechali do Sajgonu.

Był to najbardziej niebezpieczny okres z uwagi na rozkład struktur społeczno ? politycznych w państwie skazanym na unicestwienie. Polacy w takich warunkach pozostawali w Sajgonie jeszcze przez kolejnych 12 miesięcy. Dopiero w maju 1976 r. nastąpiła likwidacja polskiej delegatury w Wietnamie Południowym, mimo że już 18 czerwca 1975 r. na wniosek zwycięskich władz ICCS zakończyła swoją działalność. To właśnie ostatniej grupie, prawie w całości złożonej z wojskowych, pilnie obserwujących przebieg działań bojowych, przyszło pracować w najbardziej ekstremalnych warunkach.

Grzegorz Ciechanowski

Lista publikacji poruszajÄ…cych tematykÄ™ misji w Rep. Wietnamu:

• Misje pokojowe Wojska Polskiego 1953-1978
  Władysław Kozaczuk
  Warszawa 1978
• Polska w operacjach pokojowych Operacje pokojowe ONZ
  Jerzy Markowski
  Warszawa 1994
• Pokojowe misje Wojska Polskiego Bibliografia
  Ministerstwo Obrony Narodowej Centralna Biblioteka Narodowa, Stowarzyszenie Kombatantów Misji Pokojowych ONZ
  Warszawa 2003
• Å»oÅ‚nierze polscy w misjach i operacjach pokojowych poza granicami kraju w latach 1953?1989
  Grzegorz Ciechanowski
  Toruń 2007
• Wojsko Polskie w misjach pokojowych w latach 1953-1990
  Janusz Zuziak
  Warszawa 2009
• Polacy w sÅ‚użbie pokoju 1953 – 2003
  Andrzej Zasieczny (red.)
  2003