Przed sojusznikami (pamiętajmy, nie występującymi pod flagą NATO), zwycięzcami dopiero co zakończonej sukcesem operacji bojowej przeciwko armii Saddama Husajna rysowało się niewykonalne wręcz zadanie przeobrażenia Iraku i, jak to założono w Waszyngtonie, wszczepienia tam zasad demokracji w stylu zachodnim. W pozbawionym władz państwie należało zaprowadzić ład i porządek. Irak, wielonarodowe i wielokulturowe państwo (Szyici, Sunnici i Kurdowie) podzielono na cztery strefy okupacyjne:

• Sektor Północny (proponowano Australii, objęły Stany Zjednoczone),
• Sektor Centralno-Północny (objęły Stany Zjednoczone),
• Sektor Centralno-Południowy (wielonarodowy, proponowano Danii),
• Sektor Południowy (wielonarodowy, objęła Wielka Brytania).

Duńczycy odmówili i wówczas Polska otrzymała propozycję przejęcia odpowiedzialności nad jedną z czterech stref. Takie wyróżnienie zaproponowane przez wielkiego sprzymierzeńca spowodowało, że rząd premiera Leszka Millera podjął wyzwanie, nie wiadomo czy do końca zastanawiając się nad skalą przedsięwzięcia, nakładów, bilansu strat i zysków. Rząd liczył, jak zapewniał jego rzecznik, m.in. na intratne kontrakty na odbudowę Iraku oraz umocnienie pozycji na arenie międzynarodowej.

Tymczasem wyzwania jakie pojawiły się przed Siłami Zbrojnymi RP były ogromne. Trzeba było sformować i wyposażyć logistycznie kontyngent, największy w historii polskiego zaangażowania w operacjach pokojowych. Należało wypracować taktykę działania oraz współdziałania oddziałów i pododdziałów wojsk lądowych i logistycznych oraz zespołów wsparcia powietrznego nie tylko wewnątrz polskiego kontyngentu, ale przede wszystkim w strukturach wielonarodowej dywizji, którą Polacy mieli dowodzić. W sierpniu 2003 r. do Iraku przybyły główne siły polskiego Kontyngentu Wojskowego (PKW).

W pierwszej zmianie Wielonarodowa Dywizja (MND C-S) liczyła 9.000 żołnierzy z następujących państw: Bułgaria, Dania, Dominikana, Filipiny, Gruzja (od grudnia), Hiszpania, Holandia, Honduras, Kazachstan, Litwa, Łotwa, Mongolia, Nikaragua, Norwegia, Rumunia, Salwador, Słowacja, Tajlandia, Stany Zjednoczone, Ukraina, Węgry, Wielka Brytania i Włochy. W PKW służyło 2.300 osób. Kwatera główna mieściła się w historycznym Babilonie. Wystawienie pierwszej zmiany PKW przypadło w udziale 12. Szczecińskiej DZ. Utworzono trzy brygadowe grupy bojowe (BCT), z których pierwsza, dowodzona przez płk. Marka Ojrzanowskiego sformowana została na bazie 12. Brygady Zmechanizowanej 12. Szczecińskiej DZ i stanęła garnizonem w Karbali.

Początkowo strefa MND C-S była względnie spokojna, wszelkie niepokoje udawało się łagodzić mediacjami lub demonstracją siły, jednak pod koniec 2003 roku wojska koalicji, w tym Polacy, coraz częściej stawały się celem ataków ugrupowań rebelianckich, w tym największego, przeprowadzonego 27 grudnia 2003r. w Karbali (zginęło 5 żołnierzy, rannych zostało 37, w tym dwóch Polaków).

Jednak największym wyzwaniem dla PKW i całej dywizji było rozpoczęte 4 kwietnia 2004 r. powstanie bojowników tzw. Armii Mahdiego. Tego dnia polskie plutony sił szybkiego reagowania (QRF) zostały odcięte w Karbali i Al-Hillia i przez kilka dni były oblegane przez sadrystów oraz bojowników Al-Kaidy i czeczeńskich bojowników. Zacięte walki toczyły się o karbalski ratusz, podczas których zginęło ok. 200 rebeliantów bez śmiertelnych strat ze strony Polaków. W tym czasie polskie i koalicyjne bazy (znajdujące się poza zwartą zabudową miast) oraz patrole były silnie ostrzeliwane. Dopiero 5 maja siły alianckie odbiły opanowane wcześniej przez rebeliantów miasta Ad-Diwanijja, Karbala, An-Nadżaf i Al-Kut.
Wydarzenia te pokazały główne słabości polskiego kontyngentu: słabe wyposażenie, niedostosowane do warunków wojennych, mała ilość amunicji przypadającego na jednego żołnierza, mandat zezwalający tylko w obronie własnej. Z kontyngentów Wielonarodowej Dywizji w większości walk uczestniczyli tylko Polacy i Bułgarzy, reszta nie opuszczała baz, bo nie dały na to zgody ich rządy.

Co gorsza, z dywizji ubyły trzy koalicyjne kontyngenty – filipiński, tajlandzki oraz węgierski (łącznie formacja ta liczyła już tylko 6500 żołnierzy), zaś ataki na bazy wojskowe i patrole były coraz bardziej krwawe.

Dopiero analizując te doświadczenia kontyngent wzmocniono, między innymi rozwijając element wsparcia powietrznego, śmigłowce W-3 Sokół, Mi-17 i Mi-24.

W sierpniu 2004 r. ponownie rozgorzały walki z Armią Mahdiego, w których PKW nie brał udziału, przekazując Amerykanom prowincję Kadisijja. Po ich zakończeniu, 1 grudnia obszar ten wrócił pod kontrolę MND C-S. Dywizja 27 grudnia oficjalnie wycofała się z Karbali. (do lipca 2005 funkcjonował tam tylko polski szpital polowy) i przeniosła siedzibę dowództwa z Camp Alfa w ruinach Babilonu do Camp Echo w Ad-Diwanijja.

Rozpoczęta 1 lutego 2005 IV zmiana w związku z wyborami narażona była na ataki rebeliantów. Do największych incydentów przeciwko PKW dochodziło w północnej części prowincji Babil. PKW został zresztą zredukowany do 1700 żołnierzy, zaś 700 w ramach odwodu strategicznego przebywało w Polsce. Profil działań tej zmiany został zmieniony ze stabilizacyjnych na stabilizacyjno-szkoleniowe.

Działająca od 26 lipca 2006 V zmiana, szkoleniowo-stabilizacyjna mniejsza o kolejne 300 żołnierzy, ochraniała kolejne wybory parlamentarne. Rozbudowano bazę szkoleniową Irackich Sił Bezpieczeństwa w Al.-Kut. Działaniom PKW sprzyjało wyposażenie w śmigłowce Mi-24 przystosowane do działań nocnych. Znacznie podwyższyło to stopień bezpieczeństwa w polskiej strefie.

W maju 2005 wycofano ukraińską 3. Brygadową Grupę Bojową, w grudniu – batalion bułgarski. Zadania wycofanych kontyngentów musiał przejąć PKW, częściowo zmieniając dyslokację, przekazując 5 stycznia 2006 Amerykanom prowincję Babil. Tam właśnie 26 stycznia 2006 r. doszło, po raz pierwszy w całym kraju, do osiągnięcia pełnej zdolności operacyjnej przez iracką policję i iracką 8. Dywizję Piechoty.

W lutym 2006 r. w Iraku znalazła się VI Zmiana PKW formowana ponownie na bazie 12. Szczecińskiej DZ, której działania miały charakter misji szkoleniowo ? doradczej. Głównym zadaniem była koordynacja działalności dowódców irackich i udzielanie im pomocy eksperckiej podczas prowadzenia operacji oraz wsparcie w zakresie logistyki i dowodzenia. Liczebność PKW wynosiła tylko 900 żołnierzy oraz 300-osobowy odwód strategiczny stacjonujący w Polsce. W akcjach bojowych żołnierze PKW mieli uczestniczyć tylko na wyraźną prośbę irackiej armii. Okazało się jednak, że Irakijczycy nie są w stanie sami zapewnić bezpieczeństwa, jak to miało miejsce podczas bitwy o Ad-Diwanijję w sierpniu 2006. Nasilały się ataki rebelianckie, zwłaszcza rosnącej w siłę Armii Mahdiego przeciwko patrolom i bazom polskiego kontyngentu. Sytuacja w całym Iraku stała się najbardziej napięta od czasu wydarzeń z 2004. Wrzało w całym kraju, polska strefa i tak uchodziła za jedną z najspokojniejszych.

W związku z tym wojska amerykańsko-irackie podjęły szereg operacji w prowincjach Kadisijja i Wasita. Udział w nich Polaków był ograniczony. Wiosną 2007 r., w operacji pk. ?Czarny Orzeł? działania 3300 żołnierzy amerykańskich i irackich walczących w Ad-Diwanijja wspierał jedynie niewielki wydzielony polski oddział Grupy Manewrowej.
W okresie funkcjonowania kolejnych dwóch zmian Polacy prowadzili patrole, udzielali głównie pomocy humanitarnej, szkolili irackie bataliony oraz sporadycznie dokonywali aresztowań Irakijczyków podejrzanych o zamachy. Pomimo, że bojownicy Armii Mahdiego przejęli kontrolę nad prowincjami Kadisijja i Wasita, polskie dowództwo zdecydowało się na aktywne działania dopiero od rozpoczętej 25 lipca 2007 r. IX zmiany, którą ponownie ogłoszono jako misję stabilizacyjną. Należy rozumieć że określenie ?działania stabilizacyjne? to typowy eufemizm oznaczający możliwość prowadzenia działań bojowych.

Polskiej ofensywie sprzyjało skoncentrowanie sił PKW w jednej prowincji Kadisijja, ponieważ obszar Al-Kut objęła gruzińska 3. Brygada Piechoty, której podporządkowano stacjonujący tam batalion salwadorski. Siły polskie liczące ok. 200 żołnierzy (pozostał jedynie element zabezpieczenia śmigłowców), wycofano do Ad-Diwanijji, rozwiązano też dowództwo Brygadowej Grupy Bojowej, zwiększającym tym samym liczbę oddziałów operacyjnych.

Zwiększono liczbę patroli i działań typu cordon & search (otoczyć i szukać), zwłaszcza podczas operacji pk. ?Lwi Skok?, prowadzonej jesienią 2007 r. po opanowaniu części miasta przez sadrystów. W 2008 r. wybuchło II powstanie Armii Mahdiego, walki toczyły się także w polskiej prowincji, choć PKW w nich bezpośrednio nie uczestniczył.

Rozpoczęto też powolny proces wycofania kontyngentu do Polski (inne kraje Wielonarodowej Dywizji: Armenia, Bośnia i Hercegowina, Kazachstan, Łotwa, Mongolia, Rumunia oraz Ukraina wspierające Polaków ok. 300 żołnierzami, także rozpoczęły ewakuację swoich wojsk. Pozostali tylko żołnierze amerykańscy).

Wybuch walk powodował, że postanowienie o użyciu PKW było dwukrotnie przedłużane. Określony przez rząd premiera Marka Belki przybliżony termin wyjścia wojsk polskich z Iraku opiewał na koniec 2005 roku. Poprzedzić miała go redukcja PKW przy IV zmianie, co rzeczywiście udało się zrealizować. Nie udało się jednak ustabilizować sytuacji w strefie odpowiedzialności, w związku z czym premier Kazimierz Marcinkiewicz i następny rząd Jarosława Kaczyńskiego zdecydowały się na przedłużenie działalności polskiego kontyngentu. Wycofanie PKW nakazał dopiero premier Donald Tusk, wraz z nastaniem X zmiany. Tę operację rozpoczęto w trakcie trwającej aż 8 miesięcy ostatniej tury operacyjnej. Kompetencje przekazano irackim siłom bezpieczeństwa oraz przystąpiono do wycofywania ludzi i sprzętu. Żołnierze 12. Szczecińskiej DZ formowali I Zmianę PKW Irak, im też przyszło zwijać siły polskiego kontyngentu. Wielonarodowa formacja w tej ostatniej zmianie znalazła się pod komendą gen. dyw. Andrzeja Malinowskiego, dowódcy szczecińskiego związku taktycznego.

16 lipca 2008 r. przekazano odpowiedzialność za ostatnią kontrolowaną przez Polaków prowincję irackiej 8. Dywizji Piechoty i od tego dnia głównym zadaniem kontyngentów zagranicznych MND C-S stało się zabezpieczenie i przeprowadzenie ewakuacji. Wycofanie się do kraju podjęto już 11 lipca a ostatnia grupa wróciła 27 października, choć cały PKW oficjalnie zakończył oficjalnie działalność operacyjną 1 października. Trzy dni później Polacy przekazali Camp Echo Amerykanom.

W powojennej historii Siły Zbrojne Polski nie doświadczyły jeszcze takiego wyzwania, jakim stał się udział w operacji przeprowadzonej w 2003 ? 2008 r. pod kryptonimem ?Iracka Wolność?. Zadanie przemodelowania ustroju tego państwa o specyficznej muzułmańskiej kulturze, na modłę zachodnich demokracji nie powiodło się.

Nie pomogły prowadzone przez PKW w Iraku po raz pierwszy na taką skalę działania pozamilitarne, którego symbolem stała się współpraca cywilno ? militarna realizowana przez wyspecjalizowane komórki wojskowe ? CIMIC. To zjawisko wymaga jednak odrębnego opisu.

Zupełnie nie powiódł się zamiar wprowadzenia polskiego biznesu do odbudowującego się kraju. Ani poszczególne rządy w Warszawie nie wiedziały jak to zrobić, ani polscy przedsiębiorcy nie wykazali dostatecznej determinacji, aby na tym niespokojnym obszarze rozwijać swoje interesy. Nie wykorzystano tradycji znakomicie rozwijających się polsko ? irackich kontaktów ekonomicznych i naszych tam inwestycji prowadzonych w latach 70. ? 80. XX wieku.

Okazało się, że znacznie trudniejszym zadaniem od zwycięstwa w wojnie było wygranie pokoju w tym regionie. Zabrakło jednoznacznej koncepcji, zawiodła metoda siłowa, nie umiano zaproponować Irakijczykom jasnych rozwiązań mających na celu poprawę ich życia.
Błędy te popełnione zostały nie tyle przez Polaków, ale przez wszystkich aliantów, szczególnie Amerykanów wiodących prym w całym tym przedsięwzięciu.

To zapewne miał na myśli były dowódca Wojsk Lądowych, wcześniej dowódca IV Zmiany PKW Irak i MND C-S gen. Waldemar Skrzypczak, który podczas konferencji naukowej w 2010 r. w Szczecinie powiedział: ?pozostawiliśmy tej kraj w chaosie?.

Grzegorz Ciechanowski

Lista publikacji poruszających tematykę misji w Iraku:

• OPERACJA „IRACKA WOLNOŚĆ”
  Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej z inicjatywy i pod patronatem MINISTRA OBRONY NARODOWEJ
  Akadamia Obrony Narodowej
• TRUDNA STABILIZACJA
  Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej z inicjatywy i pod patronatem MINISTRA OBRONY NARODOWEJ
  Akadamia Obrony Narodowej
• Zeszyty Naukowe, Irak 2003 – 2008. Misja dla pokoju.
  Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej z inicjatywy i pod patronatem honorowym Ministra Obrony Narodowej przez Akademię Obrony Narodowej 26 – 27 listopada 2008 roku, Nr 3A(72) Numer specjalny, Warszawa 2008
  Akadamia Obrony Narodowej
• Psy z Karbali Dziesięć razy Irak
  Marcin Górka, Adam Zadworny
  Szczecin 2009