PKW IFOR / SFOR

W miejsce dotychczas nieskutecznych misji pokojowych ONZ na obszarze byłej Jugosławii, Sojusz Północnoatlantycki wprowadził na tereny objęte konfliktem wielonarodowe Siły Implementacyjne w Bośni ? IFOR (Implementation Force). Do powołania operacji wymuszenia pokoju, jak nazwano nową jakościowo misję wojskową, doszło w wyniku presji międzynarodowej dyplomacji, w tym głównie amerykańskiej, skierowanej na przywódców Chorwacji, Federacyjnej Republiki Jugosławii i bośniackich muzułmanów. Dnia 21 listopada 1995 r. w Dayton zainicjowali, a następnie podpisali 14 grudnia 1995 r. w Paryżu ?Porozumienie w sprawie wojskowych aspektów ustanowienia pokoju na terenach Bośni i Hercegowiny? (tzw. Dayton Peace Agreement).

Polska z racji funkcjonowania w programie Partnerstwo dla Pokoju (Partnership for Peace) wystawiła batalion operacyjny. Zadanie to powierzono 16. Batalionowi Powietrzno-Desantowemu 6. Brygady Desantowo-Szturmowej, który wszedł w skład wielonarodowej Brygady Nordycko ? Polskiej. Znalazła się ona w składzie Wielonarodowej Dywizji Północnej ? MND-N (Multinational Division North). Dywizja, tworząca Zgrupowanie Bojowe ?Orzeł? (Task Force Eagle) i została rozmieszczona w północno ? wschodniej części Bośni. Dowództwo, którego rdzeń tworzył sztab 1. Dywizji Pancernej USA, kwaterowało w rejonie miasta Tuzla. Rejon odpowiedzialności Brygady Nordycko ? Polskiej obejmował północno ? zachodnią flankę obszaru działania MND-N. Innymi oddziałami MND-N były amerykańskie 1., 2. i 4. Brygada Zmechanizowana, Brygada Rosyjska i Batalion Turecki.

Kwaterę główną Brygady Nordycko – Polskiej umieszczono w m. Doboj. Jednostka składała się z pięciu batalionów: Duńskiego Batalionu Piechoty Zmotoryzowanej, polskiego 16. Batalionu Powietrznodesantowego, Szwedzkiego Batalionu Piechoty Zmechanizowanej, Fińskiego Batalionu Inżynieryjnego i Norweskiego Batalionu Logistycznego oraz kompanii dowodzenia i kompanii żandarmerii wojskowej (MP). Razem siły brygady liczyły ok. 4.500 żołnierzy z wymienionych krajów oraz dodatkowo Estonii, Islandii, Litwy, Łotwy.

W dniu 19 stycznia 1996 r. pierwszym transportem wyruszyła do Bośni grupa przygotowawcza licząca około 100 osób. W IFOR na początku 1996 r. znalazło się 668 oficerów i żołnierzy WP, z tego 624 w batalionie operacyjnym. Po raz pierwszy Polakom przyszło w takiej skali pełnić służbę według procedur NATO (choć Szwecja i Finlandia obok Polski nie należały do sojuszu).

Należy zaznaczyć, iż skład batalionu wydzielonego do NORDPOLBDE znacznie różnił się od organizacji polskich batalionów operacyjnych uczestniczących w misjach pokojowych ONZ. W jego strukturach znalazła się kompania szturmowa z 10 bojowymi wozami piechoty BWP-1 (wcześniej nie używanych przez spadochroniarzy) oraz dwie kompanie szturmowe na 42 wozach opancerzonych BRDM ? 2. Kompania wsparcia uzbrojona była w moździerze oraz środki przeciwpancerne.

Ze względu na charakter zadań, polskim spadochroniarzom przyszło działać w Bośni w roli piechoty zmechanizowanej. Pierwszy z pięciu posterunków kontrolnych, które objęli, znajdował się w strefie rozdzielenia wojsk serbskich i bośniackich, 10 kilometrów na południowy wschód od uzdrowiskowej miejscowości Banja Vrucica. Nosił kryptonim „Zulu 007”. Rejon odpowiedzialności polskiego batalionu obejmował obszar trzech gmin ? Teslić, Żepce i Zavidovići oraz część gminy Maglaj. Większość z obszaru liczącego 1380 km2 stanowiły tereny górskie, mieszkali tam Bośniacy, Chorwaci i Serbowie, ogółem prawie 100 tys. ludzi. Co warte podkreślenia, Polacy jako jedyni w całej Brygadzie Nordycko Polskiej mieli w swojej strefie odpowiedzialności mieszkańców wszystkich trzech narodowości i trzech wyznań: katolików, prawosławnych i muzułmanów.

Polska jednostka wykonywała w IFOR następujące zadania operacyjne:

• Organizowano punkty kontrolne na linii rozdzielenia wojsk.
• Patrolowano strefy rozdzielenia wojsk (2 km po obydwu stronach linii przerwania ognia) oraz strefy do 10 km po obydwu stronach linii przerwania ognia.
• Zbierano informacje o polach minowych.
• Kontrolowano wycofywanie wojsk i uzbrojenia poza uzgodnione linie w całym rejonie odpowiedzialności batalionu.
• Udzielano pomocy, w razie konieczności pozostałym batalionom w ich rejonach odpowiedzialności (na rozkaz dowódcy Brygady).
• Asystowano i zabezpieczano wymianę jeńców i więźniów.
• Nadzorowano bezpieczeństwo i swobodę poruszania się osób cywilnych (uchodźców, osób wysiedlonych) wraz z mieniem osobistym.
• Wspierano działalność humanitarną oraz odbudowę infrastruktury energetycznej, drogowej i gospodarczej.

Mandat IFOR był przewidziany na 12 miesięcy i kończył się 20 grudnia 1996 r. Siły Implementacyjne nie zdołały doprowadzić do pełnej realizacji postanowień układu pokojowego, głównie w zakresie tzw. cywilnych aspektów porozumienia z Dayton.
Dlatego na podstawie rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1088 z 12 grudnia 1996 r. Siły Przywracania Pokoju IFOR, po udanym przeprowadzeniu wyborów we wrześniu 1996 r., podczas których polski batalion zabezpieczał 202 punkty wyborcze, zostały zredukowane do 40 tys. żołnierzy i przemianowane na Siły Stabilizujące (SFOR). IFOR wypełniał swoje zadania zgodnie z wojskowym aneksem ogólnego Porozumienia dla Pokoju.

Polska wydzieliła 16 Batalion Powietrznodesantowy oraz oficerów sztabowych do sztabu Nordycko – Polskiej Brygady SFOR i jej wspó1nych jednostek. Brygadzie, liczącej teraz ok. 3 tys. ludzi pozostawiono dotychczasowy rejon odpowiedzialności z zapewnieniem przez siły amerykańskie funkcjonowania systemów dowodzenia, łączności i rozpoznania a także wsparcia artyleryjskiego, lotniczego oraz zabezpieczenia medycznego. W połowie 1998 r. dowódcą Nordycko?Polskiej Brygady SFOR po raz pierwszy został Polak, gen. bryg. Mieczysław Bieniek. Związana jest z tym anegdota. Polski dowódca wielonarodowej brygady zarabiał mniej niż jego duński kierowca, co stanowiło tajemnicę poliszynela. Przełożeni podjęli salomonową decyzję: Duńczyka wymienili na Polaka?

W wyniku postępującej stabilizacji w regionie, przeprowadzano redukcje sił SFOR. W ramach trzech wielonarodowych dywizji w miejsce rozwiązanych brygad utworzono 13 grup bojowych liczących 850 żołnierzy każda. Były samowystarczalne pod względem operacyjnym, rozpoznania, dowodzenia i łączności, logistycznym, medycznym, zabezpieczenia inżynieryjnego oraz transportowym. Utrzymano znaczny odwód strategiczny naczelnego dowódcy Połączonych Sił Zbrojnych NATO w Europie, w skład którego wszedł 18. Batalion Desantowo-Szturmowy z Bielska Białej.

Postępująca stabilizacja w regionie spowodowała, że w 2004 r. SFOR przekazał swoje kompetencje siłom UE ? EUFOR.

Grzegorz Ciechanowski

Lista publikacji poruszających tematykę misji PKW IFOR / SFOR:

• Polskie kontyngenty wojskowe w operacjach pokojowych 1990 – 1999
  Grzegorz Ciechanowski
  Toruń 2010
• Polacy w służbie pokoju 1953 – 2003
  Andrzej Zasieczny (red.)
  2003
• NATO peace support operations, Nordic – Polish Brigade in Bosnia – Herzegovina, beginning of the mission
  Artur Bilski
  Szczecin 2008
• Operacja IFOR, wspólny wysiłek w Bośni
  Piotr Piątkowski
  Warszawa 1996
• Widok na Sarajewo
  Artur Bilski
  Warszawa 2000
• Rok w Bośni
  Krzystof Motacki
  Warszawa 2003